Το Κοιμητήριο των θυμάτων της πλημμύρας του 1894
Στη νοτιοανατολική πλευρά των Τεσσάρων Φαναριών
Η διατήρηση και συντήρηση της ιστορίας, των γεγονότων, των διαφόρων υλικών, κτιρίων και μέσων ενός τόπου, επιβάλλεται διότι είναι αυτά όλα που καθορίζουν τα στοιχεία του πολιτισμού του. Τα διάφορα μνημεία, χώροι καλλιέργειας και προώθησης του πολιτισμού, χώροι λατρείας και γενικών δραστηριοτήτων των ανθρώπων διαφόρων εποχών, πρέπει να διαφυλάττονται και να συντηρούνται.
Οι άνθρωποι σε μια πόλη μπορεί να είναι διαφορετικής θρησκείας, χρώματος, βασικής εθνότητας, κοινωνικής τάξης, μόρφωσης κ.λπ. δεν παύουν όμως να είναι πολίτες αυτής της πόλης που συμμετέχουν σε αρκετό μέρος των δραστηριοτήτων της, καταγραφόμενοι θελημένα ή άθελα τους στην ιστορία της.
Πριν από ένα χρόνο περίπου το Υπουργείο Εσωτερικών, μετά από εισήγηση του Δημάρχου Λεμεσού Ανδρέα Χρίστου, ανέλαβε την αναδόμηση του μικρού τουρκοκυπριακού κοιμητηρίου που έγινε ειδικά για τα θύματα της μεγάλης πλημμύρας του 1894. Το κοιμητήριο αυτό, διατηρείτο μέχρι το 1974 σε κακή κατάσταση. Με την φυγή των τουρκοκυπρίων στα κατεχόμενα, σιγά-σιγά άρχισε να καταστρέφεται εντελώς, χρησιμοποιούμενο σαν αποθηκευτικός χώρος, χώρος στάθμευσης κ.λπ. Βέβαια δεν ήταν πρόθεση των ελληνοκυπρίων προσφύγων που κατοίκησαν στην περιοχή αυτή ν’ ακολουθήσουν την καταστροφική μανία των τούρκων που συνέβηκε στα κατεχόμενα εδάφη μας, όπου δεν άφησαν τίποτε γερό στα κοιμητήρια μας. Απλά η φθορά του χρόνου, η εγκατάλειψη και η αδιαφορία άφησαν αυτό το μικρό μνημείο των θυμάτων των πλημμύρων του 1894, να εξαφανιστεί σχεδόν πλήρως.
Έτσι ο Δήμαρχος όντας ευαίσθητος στα διάφορα σημεία αναφοράς και τα κτίσματα που συνδέονται με την ιστορία της πόλης μας, φρόντισε να επαναδομηθεί το κοιμητήριο, χαρίζοντας σ’ αυτή τη περιοχή ένα μικρό κτίσμα με το ανάλογο πράσινο στο γύρο του χώρο. Βέβαια μέσα στο περιτοίχισμα δεν υπάρχουν τάφοι αφού εξαφανίστηκαν, απλά ευρίσκεται ένας καθαρός χώρος μ’ ένα μικρό δωματιάκι και κάποια δένδρα. Το τουρκοκυπριακό αυτό κοιμητήριο βρίσκεται στις όχθες του Γαρύλλη στη νοτιοανατολική πλευρά της γέφυρας των Τεσσάρων Φαναριών, στην οδό Μπαγιαζίτ.
Η μεγάλη πλημμύρα
Η Λεμεσός μετά την αλλαγή από την Οθωμανική στην Αγγλική κατοχή της πατρίδας μας γνώρισε τρεις καταστροφικές πλημμύρες. Η πρώτη την 16ην Οκτωβρίου και η δεύτερη την 12η Δεκεμβρίου του 1880 στις οποίες, ευτυχώς, είχαμε πολύ λίγα θύματα αλλά αρκετές καταρρεύσεις οικιών κυρίως στην τουρκοκυπριακή συνοικία επειδή οι περισσότερες ήσαν πλινθόκτιστες. Σ’ αυτές τις πλημμύρες πνίγηκαν δύο ελληνοκύπριοι και μερικοί τουρκοκύπριοι. Βέβαια και παλαιότερα σημειώθηκαν πλημμύρες επί τουρκοκρατίας, όπως το 1864 αλλά δεν αναφέρονται πουθενά θύματα ή ζημιές.
Η τρίτη και σοβαρότερη πλημμύρα έγινε τον Οκτώβριο του 1894. Το ύψος του ποταμού Γαρύλλη έφθασε τα 5 μέτρα περίπου όπου άρχισε να υπερχειλίζει ανατολικά και δυτικά. Οι γύρω περιοχές καλύφθηκαν από μεγάλες ποσότητες νερού. Στα ανατολικά του ποταμού γέμισαν οι περιοχές της οδού Ελευθερίας και Ελλάδος, αφού πέραν από το Γαρύλλη κατέβαζε νερό και ο Βαθκειάς προς τη Τζαμούδα και την οδό Ελευθερίας. Τα νερά έφθαναν στις περιοχές αυτές μέχρι τα 2 μέτρα. Στα δυτικά του ποταμού όπου ευρίσκετο η κυρίως τουρκοκυπριακή συνοικία, τα πράγματα ήσαν πιο δύσκολα. Μεγάλες ποσότητες νερού κατέκλυσαν κυριολεκτικά αυτή τη συνοικία. Αρκετά σπίτια καλύφθηκαν από τα νερά και οι ένοικοι τους, όσοι μπορούσαν, ανέβαιναν στα δένδρα ή στις στέγες των σπιτιών. Αρκετά σπίτια από πλινθόκτιστα κατέρρευσαν. Μεταξύ των κτισμάτων που έπαθαν σοβαρές ζημιές ήταν και η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου και το τζαμί που ευρίσκετο στην Τζαμούδα (οδός Ελλάδος, Ναυαρίνου, Γλάδστωνος), του οποίου η κυρίως αίθουσα γκρεμίστηκε και ο μιναρές υπέστη κλίση. Στην τουρκοκυπριακή συνοικία πέραν των υλικών καταστροφών υπήρξαν και θύματα, από πνιγμούς κυρίως. Εκτός των τραυματισμών οι νεκροί δυστυχώς έφθασαν τους είκοσι περίπου. Οι άστεγοι και καταταλαιπωρημένοι ήσαν πολλοί, ειδικά στην τουρκοκυπριακή συνοικία. Οι νεκροί είχαν καλυφθεί από τις λάσπες και μεταφέροντο στα λουτρά του Χατζή Χασάν Αγά στα νότια του Γαρύλλη για καθαρισμό και στην συνέχεια για ταφή, σύμφωνα με τη μουσουλμανική θρησκεία. Η ταφή των θυμάτων της πλημμύρας έγινε στο σημείο αυτό που προαναφέραμε, στο οποίο δόθηκε το όνομα Σεϋλαπ Σιεχιτ-λιή Κοιμητήριο θυμάτων του χειμάρρου.
Η αποικιακή κυβέρνηση ανακοίνωσε δημόσιο έρανο για τις οικογένειες των θυμάτων. Μεταξύ αυτών που συνέδραμαν ήταν και η Αρχιεπισκοπή Κύπρου, που έκανε την μεγαλύτερη εισφορά. Αρχιεπίσκοπος τότε ήτανο πολύ μορφωμένος και φωτισμένος ιεράρχης Σωφρόνιος Φοινιεύς, (καταγόταν από το Φοινί), άνθρωπος εκ φύσεως ευαίσθητος και μετριοπαθής. Ανακηρύχθηκε Αρχιεπίσκοπος το 1865 και απέθανε στις 9 Μαίου του 1900. Ήταν ο τελευταίος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου που υπηρέτησε επί τουρκοκρατίας και επί αγγλοκρατίας. Μέρος των χρημάτων της εισφοράς της Αρχιεπισκοπής Κύπρου διατέθηκε για την ανέγερση του κοιμητηρίου που αναδομήθηκε τώρα.
