Σημεία αναφοράς της πόλης

Η «Ηλεκτρική» ή η «Παλιά Ηλεκτρική» στη Λεμεσό ήταν ανέκαθεν, ένα σημαντικό και πολύ γνωστό σημείο αναφοράς κυρίως στους κάπως παλαιούς λεμεσιανούς.

Ακόμη και μετά την αναστολή της λειτουργίας της, στην δεκαετία του 1950, συνέχιζε να αναφέρεται στις περιγραφές των λεμεσιανών που ήθελαν να προσδιορίσουν κάποιο κατάστημα, ή σπίτι, ή γραφείο που γειτνίαζε μ’ αυτή. Έλεγαν οι λεμεσιανοί «πίσω που την Ηλεκτρική», ή «κοντά στην Ηλεκτρική». Η ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ βρισκόταν στην οδό Νικηφόρου Φωκά που είναι παράλληλη, στα ανατολικά της οδού Ανεξαρτησίας, περίπου στο κέντρο της, και νοτιοδυτικά της Πλατείας Ηρώων.

Στην Κύπρο επί οθωμανικής κατοχής καμία πρόοδος σημειωνόταν, σ’ όλους τους τομείς γενικά. Υπήρχε μια συνεχής οπισθοδρόμηση και ο κόσμος βρισκόταν σ’ ένα περιβάλλον σκότους. Ανάπτυξη και πρόοδος ήσαν λέξεις κυριολεκτικά άγνωστες και ανύπαρκτες. Η κάθε πρόοδος και βελτίωση στη ποιότητα ζωής που σημειωνόταν σ’ άλλες χώρες την ίδια περίοδο, κύρια ευρωπαϊκές, στην κατεχόμενη και σκλαβωμένη από τους οθωμανούς τούρκους Κύπρο, ερχόταν κυριολεκτικά με το σταγονόμετρο. Προς το τέλος της οθωμανικής κατοχής, 1860-1878, άρχισαν να χαλαρώνουν κάπως την σκληρή συμπεριφορά τους, αρχίζοντας να φέρονται λίγο πιο ανθρώπινα στο κυπριακό ελληνισμό.

Σ’ αυτές τις συνθήκες, απαγορευόταν η έξοδος οποιουδήποτε από το σπίτι του όταν άρχιζε να βραδιάζει. Μάλιστα δε στη Λεμεσό το σύνθημα ή η διαταγή για έναρξη της απαγόρευσης σ’ οποιανδήποτε διακίνηση, μόλις άρχιζε να βραδιάζει, δινόταν από κάποιο οθωμανό στρατιώτη που από το κάστρο φώναζε τρις φορές Εε, Εε, Εε. Θα μπορούσε κάποιος να διακινηθεί μετά την εκφώνηση του συνθήματος, εάν ήταν απολύτως ανάγκη, αλλά όμως όφειλε να έχει μαζί του φανό, ή δαυλό αναμμένο για να φαίνεται. Αλίμονο σ’ αυτόν που θα παρέβαινε αυτή τη διαταγή, θα ετιμωρείτο επί τόπου με ξυλοδαρμούς από τα μέλη της περιπόλου. Κάποιες φορές απαγορευόταν παντελώς η διακίνηση στους δρόμους είτε αν κρατούσε φανό κάποιος είτε όχι. Γι’ αυτό το σκοπό έβγαζαν ντελάλη που γύριζε τις γειτονιές φωνάζοντας τη νέα διαταγή.

Στους δρόμους τα βράδια απλωνόταν μαύρο σκοτάδι, διότι δεν υπήρχε φωτισμός. Το πολύ-πολύ έξω από το διοικητήριο να υπήρχε υποτυπώδεις φωτισμός με κάποιους δαυλούς. Τα σπίτια εφωτίζοντο πολύ αμυδρά με κεριά, κανδήλια ή λυχνάρια που δούλευαν με λάδι. Αργότερα, προς το τέλος της οθωμανικής κατοχής άρχισαν να εμφανίζονται λάμπες, φανάρια θυέλλης και κάπως μετά λουξ που δούλευαν με φωτιστικό πετρέλαιο. Σε κάποια σπίτια με μεγαλύτερη οικονομική άνεση χρησιμοποιούσαν για φωτισμό πολυελαίους με αρκετά κεριά. Όμως όλα αυτά τα μέσα φωτισμού χρησιμοποιούντο στα σπίτια κυρίως, ενώ οι δρόμοι συνέχιζαν να είναι χωρίς φωτισμό, ακόμη και με τον ερχομό των βρετανών σαν νέων κυβερνητών της Κύπρου το 1878.

Ο πρώτος δήμαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Καρύδης άρχισε σιγά-σιγά, το 1879-1880, να εγκαθιστά οδικό φωτισμό. Τοποθετήθηκαν αρχικά 50 φανάρια στους κυριότερους δρόμους της πόλης, που επεκτάθηκαν αργότερα με περισσότερα φανάρια σ’ άλλους. Απόδειξη πληρωμής ηλεκτρικής κατανάλωσης.

Τα φανάρια αυτά στερεώνονταν πάνω στους τοίχους των κτιρίων στο πιο ψηλό δυνατό σημείο τους (2-3 μέτρα). Η συντήρηση και το άναμμα τους γινόταν από υπάλληλο του δήμου, που φορτωμένος μια μικρή ξύλινη σκάλα και το δοχείο του πετρελαίου, γυρίζοντας κάθε απόγευμα γύρω στις 6, γεμίζοντας τα και ανάβοντας τα. Η διάρκεια της λειτουργίας των φαναριών κρατούσε γύρω στις δώδεκα ώρες περίπου, κι έτσι ο υπάλληλος επέστρεφε και πάλιν το πρωί για να τα σβήσει. Ένα σημείο αναφοράς της πόλης όπου υπήρχαν φανάρια πετρελαίου ήταν η γέφυρα των «Τεσσάρων Φαναριών».

Αργότερα σε κάποιους σημαντικούς χώρους, όπως πλατείες και κτίρια, όπου χρειαζόταν ισχυρότερος φωτισμός, άρχισαν να χρησιμοποιούνται φανάρια πετρελαίου τύπου «λουξ».

Η χρήση των φαναριών πετρελαίου και των εξελιγμένου τύπου «λούξ» για τις ανάγκες του οδικού φωτισμού, τουλάχιστον, κράτησε μέχρι το 1912. Από την χρονολογία αυτή και μετά τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν για τη Λεμεσό σ’ όσον αφορούσε το φωτισμό αρχικά προς το καλύτερο, πιο μοντέρνο και σύγχρονο. Τη χρονολογία αυτή άρχισε να γίνεται χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος αποκλειστικά και μόνο για τον οδικό φωτισμό, και κατόπιν για τον οικιακό.

Φωτογραφίες