Δύο πολύ γνωστά σημεία αναφοράς που θα μπορούσαν να ενταχθούν μέσα στα τοπωνύμια της Λεμεσού είναι η Νερομηχανή και ο Υδατόπυργος. Θα μπορούσε να αναφερθεί σαν σημείο αναφοράς και τοπωνύμιο τώρα, και η Χαβούζα στο Αϊ Γιωρκούδι, επειδή επιτελούσε τον ίδιο σκοπό παλαιότερα.

Όλα αυτά τα έργα δημόσιας ωφελείας που προανάφερα, έγιναν σε διαφορετικές εποχές, έχοντας σαν σκοπό πάντοτε την υδροδότηση της πόλεως Λεμεσού. Βέβαια ταμεγέθη, η λειτουργικότητα και αποτελεσματικότητα τους εξαρτώνταν από τον αριθμό των καταναλωτών καθώς και των οικονομικών δυνατοτήτων του φορέα υδροδότησης. Έτσι το πρώτο γνωστό έργο υδροδότησης της κυρίως πόλης ήταν η γνωστή Χαβούζα που ήταν ο χώρος συγκέντρωσης και στη συνέχεια διανομής του νερού και κτίστηκε το 1896. Έτσι το πρώτο γνωστό έργο υδροδότησης της κυρίως πόλης ήταν η γνωστή Χαβούζα που ήταν ο χώρος συγκέντρωσης και στη συνέχεια διανομής του νερού και κτίστηκε το 1896.

Το νερό προς τη Χαβούζα προερχόταν από την Πηγή Κιτριμηλίου, μέσω πετραύλακου και υπόγειας στοάς στον ποταμό Γαρύλλη. Προς τη Λεμεσό το νερό ερχόταν με κιούγκια, όπου γινόταν μερική διανομή σε οικήματα, αλλά κυρίως σε δημόσιες βρύσες. Αυτό το σύστημα κράτησε μέχρι το 1929 περίπου, όπου τη θέση του πήρε το πιο μοντέρνο που κατασκευάστηκε από το Δήμο Λεμεσού, επί Δημαρχίας Χριστόδουλου Χατζηπαύλου. Την κατασκευή και διαχείριση του έργου είχε η Δημοτική Εταιρεία Λεμεσού (MUNICIPAL CORPORATION OF LIMASSOL). Το νέο σύστημα αποτελείτο από τη πηγή του νερού, που στην αρχή ήταν κυρίως οι «λάκκοι» στην περιοχή Τσιφλικουδιών, εκεί που είναι σήμερα το Κτηματολόγιο οι Κοινωνικές Ασφαλίσεις, ΣΑΛΑ, ΣΥΛ κ.λ.π, επί της Φραγκλίνου Ρούσβελτ. Οι λάκκοι εσυνδέοντο με υπόγεια λαγούμια όπου ο υδροφόρος πυθμένας του λάκκου στην αρχή του καναλιού ευρίσκετο σε ψηλότερο επίπεδο από τον επόμενο και στην συνέχεια με τον επόμενο του άλλου λάκκου μέχρι να οδηγηθεί το νερό που μαζεύετο στο τελευταίο λάκκο άντλησης, μέσω του κατωφερούς καναλιού. Ο τελευταίος λάκκος βρίσκεται μέσα στο μηχανοστάσιο, όπου ονομάζεται ΝΕΡΟΜΗΧΑΝΗ και σήμερα Μουσείο Νερού του ΣΥΛ.

Στο μηχανοστάσιο αυτό υπάρχουν, μια πλάγια διπλοέμβολη μηχανή που δούλευε με ακάθαρτο πετρέλαιο, μάρκας NATIONAL και ισχύος 110HP κατασκευής 1925, που την προμήθευσε η εταιρεία Ζήνωνα Πιερίδη από τη Λάρνακα. Τα δύο έμβολα της μηχανής δουλεύουν παράλληλα, χωρίς φασική ή χρονική διαφορά, περιστρέφοντας μέσω των πυέλων τους τον ίδιον άξονα κράγκου ο οποίος απολήγει σ΄ ένα μεγάλο και βαρύ στρόφαλο διαμέτρου περίπου 2,5 μέτρων. Στον ίδιο άξονα υπάρχει η τροχαλία εφαρμογής των ιμάντων που μεταφέρουν την κίνηση στην τροχαλία της αντλίας και αποστολής του νερού. Η αντλία είναι φυγοκεντρικού τύπου με δυνατότητα άντλησης 130 κ.μ. νερού κάθε μια ώρα. Στο σύστημα περιστροφής της αντλίας χρησιμοποιόταν εκτός από την πετρελαιοκίνητη μηχανή και τριφασικός ηλεκτροκινητήρας 110 ΗΡ και τάσης 400V. Ο άξονας του συνδέεται με τον άξονα κίνησης της αντλίας από τη πετρελαιομηχανή, μέσω συμπλέκτη. Όταν υπήρχε πρόβλημα λειτουργίας της πετρελαιομηχανής η αντλία μπορούσε να δουλεύει με το ηλεκτρικό ρεύμα και αντιστρόφως. Η αντλία βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από την πετρελαιομηχανή περίπου στα 1,5 μέτρα για να είναι πιο κοντά στο υπό άντληση νερό. Στο ίδιο επίπεδο βρίσκεται ο ηλεκτροκινητήρας.

Το νερό εστέλλετο με τη βοήθεια της αντλίας μέσω σωλήνα 10 ιντζών, προς τον Υδατόπυργο. Απ’ εκεί γινόταν διανομή προς τους καταναλωτές. Στον Υδατόπυργο βρίσκεται ντεπόζιτο χωρητικότητας 500 κυβικών μέτρων σε ύψος 40 μέτρων, διαμέτρου 9 μέτρων κατασκευασμένο από σιδηρολαμαρίνα πάχους 8 mm. Οι συνδέσεις μεταξύ των λαμαρινών έγιναν με σιδηροκαρφιά για καλύτερη ποιότητα και αντοχή. Ο Υδατόπυργος είναι ένα μνημείο μηχανικής, για την τελειότητα του σχεδιασμού και κατασκευής. Στο ντεπόζιτο υπήρχε σύστημα αναγνώρισης της στάθμης του νερού και μέσω καλωδίου και ηλεκτρομηχανικού συστήματος απεικόνισης και έτσι μπορούσε ο χειριστής της Νερομηχανής να την βλέπει σε κάθε στιγμή. Μ’ αυτό το τρόπο ρύθμιζε τους χρόνους λειτουργίας του συστήματος άντλησης και αποστολής του νερού προς τον Υδατόπυργο. Το όλο σύστημα των λάκκων, του μηχανοστασίου-αντλιοστασίου, του Υδατόπυργου και διασωληνώσεων σχεδιάστηκαν κατασκευάστηκαν και εφαρμόστηκαν από τους εργολάβους μηχανικούς Williamson & Pengelley από την Αίγυπτο το 1929. Το όλο σύστημα υδρεύσεως κόστισε περίπου €15000. Η λειτουργία του συστήματος ύδρευσης κράτησε μέχρι το 1951 όπου άρχισε σιγά να εφαρμόζεται το σημερινό, με αρκετές συμπληρώσεις και βελτιώσεις στη πορεία.

*Ο Αδάμος Κόμπος είναι δημοτικός σύμβουλος με το Κ.Σ. ΕΔΕΚ Λεμεσού και αντιπρόεδρος της Σχολικής Εφορείας Λεμεσού